Ο Ερντογάν, ο στρατός και χειρότερο σενάριο για την Τουρκία: Να γίνει Συρία ή Λιβύη
Τον Αύγουστο του 2024, κατά την επίσημη τελετή αποφοίτησης αξιωματικών από την τουρκική Στρατιωτική Ακαδημία, παρουσία του Ερντογάν, εκατοντάδες νέοι ανθυπολοχαγοί σήκωσαν τα ξίφη τους και ορκίστηκαν πίστη όχι στον πρόεδρο αλλά στις κοσμικές και δημοκρατικές αρχές της δημοκρατίας. Το τραγούδι τους, «Είμαστε οι στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ», ήταν μια έμπρακτη επικρότηση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, του ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας, και της κοσμικής κληρονομιάς του.
Ο Ερντογάν απάντησε με εκκαθαρίσεις -πέντε υπολοχαγοί απολύθηκαν, τρεις επόπτες ακαδημιών απομακρύνθηκαν- πράξεις που όμως μόλις και μετά βίας εγκρίθηκαν από ένα διχασμένο στρατιωτικό πειθαρχικό συμβούλιο.
Ο Άλγκαν, ο αρχηγός του επιτελείου που καταψήφισε τις απολύσεις, αναγκάστηκε σύντομα να παραιτηθεί. Το επεισόδιο ήταν η αποκάλυψη μιας στρατιωτικής ηγεσίας που απέχει πολύ από το να είναι ενωμένη.
Δεν διαθέτει έναν πλήρως πιστό μηχανισμό καταστολής
Κι ενώ ο Ερντογάν έχει κάνει συνεχή βήματα προς την εδραίωση μιας αυταρχικής διακυβέρνησης, δεν διαθέτει έναν πλήρως πιστό μηχανισμό καταστολής για να επιβάλει άνευ όρων τη θέλησή του – κυρίως στρατό, που θεωρείται απαραίτητος για την καθιέρωση ισχυρών αυταρχικών καθεστώτων.
Αυτό τοποθετεί την Τουρκία σε μια επισφαλή περιδίνηση ανάμεσα στον αυταρχισμό, όπου οι εκλογές και άλλοι δημοκρατικοί θεσμοί υφίστανται ονομαστικά αλλά υπονομεύονται από τη συστηματική κατάχρηση της εξουσίας, και την απόλυτη δικτατορία.
Σε αυτή τη μεταβατική φάση, το καθεστώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στις δημόσιες διαμαρτυρίες, ενώ δεν έχει την πλήρη εξουσία άσκησης καταναγκασμού για να τις συντρίψει αποφασιστικά.
Πρόκειται για μια ασταθή κατάσταση που θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ στον Τούρκο πρόεδρο.
Υπακοή από την κορυφή, αλλά όχι απαραιτήτως από το στράτευμα
Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ο Ερντογάν προσπάθησε να διασφαλίσει την αποτροπή ενός πραξικοπήματος από τον στρατό, αναδιαμορφώνοντας την ηγεσία του και εκκαθαρίζοντας ύποπτους αντιφρονούντες.
Οι προσπάθειες αυτές εντάθηκαν μετά τη βίαιη απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, με επικεφαλής κυρίως οπαδούς του εκλιπόντος μουσουλμάνου κληρικού Φετουλάχ Γκιουλέν, οι οποίοι προσπάθησαν -και απέτυχαν- να ανατρέψουν τον Ερντογάν.
Ένας πολιτικοποιημένος στρατός είναι κατακερματισμένος
Ενώ ο Ερντογάν κατάφερε να εξασφαλίσει υπακοή στην κορυφή, το τελικό αποτέλεσμα δεν ήταν ένα ομοιογενές πιστό στράτευμα, αλλά ένα πολυποίκιλα πολιτικοποημένο σώμα. Η διαφορά έχει σημασία: Ένας πιστός στρατός είναι αδιαμφισβήτητα υπάκουος και ιδεολογικά ευθυγραμμισμένος με το καθεστώς, ενώ ένας πολιτικοποιημένος στρατός είναι κατακερματισμένος, πιεζόμενος από τις πολιτικές προσδοκίες και ενδογενώς καχύποπτος, κρυβόμενος ωστόσο πίσω από μια πειθήνια βιτρίνα.
Με την πολιτικοποίηση του στρατού, ο Ερντογάν έθεσε σε κίνδυνο και το μέλλον του ίδιου του καθεστώτος του. Αν συνεχίσει να κλιμακώνει την καταστολή -ιδιαίτερα αν προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τον στρατό για να καταστείλει τις διαμαρτυρίες- κινδυνεύει να υπερβάλει εαυτόν. Ο στρατός θέλει να παραμείνει ουδέτερος, αλλά αν πιεστεί πολύ σκληρά για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του καθεστώτος, θα μπορούσε να διασπαστεί, με αποσταθεροποιητικές συνέπειες όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για ολόκληρη την περιοχή.
Παραλληλισμοί με την Αραβική Άνοιξη
Τα αντικυβερνητικά κινήματα διαμαρτυρίας που σάρωσαν τη Μέση Ανατολή τη δεκαετία του 2010 στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης προκαλούν απογοητευτικούς παραλληλισμούς. Η μοίρα των αυταρχικών καθεστώτων εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την προθυμία του στρατού να καταστείλει τους διαφωνούντες.
Στην Τυνησία και την Αίγυπτο, η άρνηση των στρατών να καταστείλουν βίαια τις διαμαρτυρίες ήταν ένας βασικός παράγοντας που επέτρεψε στην αντιπολίτευση να ανατρέψει τους εδραιωμένους απολυταρχιστές.
Στο Μπαχρέιν και τη Σαουδική Αραβία, οι πιστές δυνάμεις ασφαλείας βοήθησαν τις μοναρχίες να επιβιώσουν καταπνίγοντας βίαια τις διαδηλώσεις.
Και στη Λιβύη, τη Συρία και την Υεμένη, η διχασμένη αφοσίωση των κατακερματισμένων στρατών μεταξύ καθεστώτος και αντιπολίτευσης προκάλεσε αιματηρούς εμφύλιους πολέμους.
Η Τουρκία δεν είναι απρόσβλητη από αυτές τις δυναμικές.
Διαρκής ο κίνδυνος της αποστασίας
Οι στρατοί και άλλοι ιεραρχικοί θεσμοί, οι οποίοι έχουν τις δικές τους νόρμες και οργανωτικές δομές, τείνουν να μετριάζουν τις πολιτικές παρεμβάσεις.
Η δημιουργία ενός πραγματικά υπάκουου στρατού απαιτεί χρόνο, και ακόμη και τότε η αποστασία παραμένει ένας διαρκής κίνδυνος .Όπως έδειξαν οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, ακόμη και σε αυστηρά ελεγχόμενα, μακροχρόνια καθεστώτα, οι στρατιώτες μπορούν να αρνηθούν να πυροβολήσουν εναντίον πολιτών, όπως συνέβη στην Τυνησία, την Αίγυπτο και σε τμήματα της Συρίας.
Απρόθυμία να στηρίξουν προσωποπαγή καθεστώτα
Και οι Τούρκοι αξιωματικοί, παρά τον ιστορικό τους ρόλο σε πραξικοπήματα, υπήρξαν γενικά απρόθυμοι να υποστηρίξουν προσωποπαγή καθεστώτα, ιδίως σε στιγμές μαζικών κινητοποιήσεων.
Η Τουρκία βρίσκεται τώρα σε ένα αβέβαιο ενδιάμεσο σημείο -αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «αναπτυσσόμενη απολυταρχία» ή « μερικώς επιβαλλόμενη δικτατορία»- το οποίο παρουσιάζει έναν μοναδικό κίνδυνο.
Με την πολιτικοποίηση του στρατού και την αποψίλωση της εκλογικής διαδικασίας, ο Ερντογάν έσπειρε τους σπόρους της σύγκρουσης και της αστάθειας, υπονομεύοντας τόσο την ανθεκτικότητα του καθεστώτος όσο και την προοπτική μιας ειρηνικής μεταβίβασης της εξουσίας.
Όσο περισσότερο στηρίζονται στους στρατούς, τόσο πιο πιθανό είναι να χάσουν τον έλεγχό τους.
Στο χειρότερο σενάριο, αν οι διαμαρτυρίες διογκωθούν και ο Ερντογάν παραμείνει στην εξουσία με κάθε κόστος, η Τουρκία μπορεί να στραφεί προς τα μονοπάτια της Συρίας ή της Λιβύης – παρατεταμένες εσωτερικές συγκρούσεις και χάος – και όχι της Αιγύπτου ή της Σαουδικής Αραβίας.
Ο Ερντογάν μπορεί ακόμη να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις για να φιμώσει τη διαφωνία. Αλλά όπως υποδηλώνει τόσο η ιστορία της Τουρκίας όσο και η ιστορία της ευρύτερης περιοχής, όσο περισσότερο οι απολυταρχικοί στηρίζονται στους στρατούς τους για καταστολή, τόσο πιο πιθανό είναι να χάσουν τον έλεγχό τους.
naftemporiki.gr
Οι απόψεις που εκφράζονται στα σχόλια των άρθρων δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της ιστοσελίδας μας, το οποίο ως εκ τούτου δεν φέρει καμία ευθύνη. Για τα άρθρα που αναδημοσιεύονται εδώ με πηγή, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την ιστοσελίδα.
