Ποιες ελληνικές περιφέρειες χάνουν το τρένο της ανάπτυξης

Η περιφερειακή ανάπτυξη αποτελεί βασικό στόχο πολιτικής τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, η περιγραφική ανάλυση επιλεγμένων δεικτών σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, αναδεικνύει πως υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση και ευκαιρίες για σύγκλιση των ελληνικών περιφερειών σε μια σειρά από τομείς.

Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από ανάλυση του ΙΟΒΕ. Σύμφωνα με την έκθεση, η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει αμείωτα υψηλή συγκέντρωση στην Αττική, όπου καταγράφεται με διαφορά και το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Ο ρυθμός επενδύσεων και πιστωτικής επέκτασης ανακάμπτουν με διαφορετική ταχύτητα μεταξύ των περιφερειών. Η ανάγκη για σύγκλιση μεταξύ περιφερειών σε βασικούς οικονομικούς δείκτες παραμένει βασικός στόχος και πρόκληση, καθώς οι περιφέρειες των δύο μεγαλύτερων αστικών κέντρων και μεγάλο μέρος της νησιωτικής Ελλάδας καταγράφουν ταχύτερες επιδόσεις σε πολλούς τομείς.

Περιληπτικά, οι ελληνικές περιφέρειες παρουσιάζουν έντονες διακυμάνσεις σε βασικούς τομείς ανάπτυξης. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που θα ενισχύσει τις παραγωγικές επενδύσεις, θα βελτιώσει τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού και θα προωθήσει την καινοτομία, σημειώνει το Ιδρυμα. 

Οικονομική δραστηριότητα και επιχειρηματικότητα

Η οικονομική δραστηριότητα στην Ελλάδα παρουσιάζει μια έντονη συγκέντρωση στις δύο μεγάλες αστικές περιφέρειες, την Αττική και τη Θεσσαλονίκη, με την Αττική να κατέχει κυρίαρχη θέση, καθώς συμβάλλει σχεδόν στο μισό του συνολικού ΑΕΠ της χώρας, ενώ παράλληλα συγκεντρώνει πάνω από το ένα τρίτο των συνολικών επενδύσεων και περισσότερο από το μισό των εξαγωγών.

Παρά όμως τις σημαντικές αποκλίσεις στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ των περιφερειών, παρατηρείται μια ενθαρρυντική αναπτυξιακή δυναμική τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα. Περιφέρειες όπως το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη τα Ιόνια Νησιά και η Αττική ξεχωρίζουν για την έντονη τους ανάπτυξη.

Η ανάκαμψη των πάγιων επενδύσεων, ιδίως στη νησιωτική Ελλάδα και στην Ήπειρο, αποτελεί ένα θετικό σημάδι για την οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών αυτών. Ωστόσο, το επενδυτικό κενό σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο παραμένει σημαντικό και απαιτεί περαιτέρω προσπάθειες για την προσέλκυση επενδύσεων.

Η στροφή του παραγωγικού υποδείγματος προς παραγωγικές επενδύσεις και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε εξωστρεφείς τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία αποτελούν προτεραιότητες πολιτικής για την ελληνική κυβέρνηση. Η ανάγκη για τη διαφοροποίηση της οικονομίας και την προώθηση της καινοτομίας είναι επιτακτική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας.

Παρά την έντονη διαπεριφερειακή ετερογένεια και τη συστηματική απόσταση από την Ευρώπη στο ποσοστό του εργατικού δυναμικού που απασχολείται σε τομείς επιστήμης και τεχνολογίας, παρατηρείται μια θετική τάση στην αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων σε θέσεις Έρευνας και Ανάπτυξης. Αυτή η αύξηση, που καταγράφηκε την περίοδο 2019-2021 σε πολλές ελληνικές περιφέρειες, είναι σύμφωνη με την ευρωπαϊκή τάση και υποδηλώνει την αυξανόμενη σημασία που δίνεται στην έρευνα και την καινοτομία.

Εν κατακλείδι, η ελληνική οικονομία παρουσιάζει μια μικτή εικόνα, με έντονη συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας στις μεγάλες αστικές περιφέρειες, αλλά και με ενθαρρυντικά σημάδια αναπτυξιακής δυναμικής σε άλλες περιφέρειες.

Χρηματοπιστωτικός τομέας

Η ανάλυση των χρηματοοικονομικών δεικτών σε περιφερειακό επίπεδο αποκαλύπτει μια αξιοσημείωτη ετερογένεια, υπογραμμίζοντας τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι τράπεζες στην τοπική οικονομική ανάπτυξη. Η διαφοροποίηση στις τραπεζικές καταθέσεις, τις χορηγήσεις και την πιστωτική επέκταση μεταξύ των περιφερειών, υποδηλώνει την ανάγκη για προσαρμοσμένες στρατηγικές που λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε περιοχής. Περιφέρειες όπως η Κρήτη, η Αττική, το Νότιο Αιγαίο, τα Ιόνια Νησιά και η Ήπειρος, καταγράφουν υψηλές επιδόσεις σε επιλεγμένους χρηματοοικονομικούς δείκτες.

Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη ενός ώριμου και δυναμικού τραπεζικού συστήματος στις περιοχές αυτές, το οποίο στηρίζει την τοπική επιχειρηματικότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Αντίθετα, περιφέρειες όπως η Δυτική Πελοπόννησος, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, το Βόρειο Αιγαίο και η Δυτική Ελλάδα, παρουσιάζουν περιθώρια βελτίωσης στους χρηματοοικονομικούς δείκτες. Η σύγκλιση αυτών των περιφερειών με τις υπόλοιπες αποτελεί μια ευκαιρία για την ενίσχυση της οικονομικής τους ανάπτυξης και την άρση των περιφερειακών ανισοτήτων.

Σε ό,τι αφορά τις πρόσφατες τάσεις, η Δυτική Μακεδονία, η Θεσσαλία και η Δυτική Ελλάδα κατέγραψαν θετικά δείγματα σύγκλισης και ανόδου στην σχετική κατάταξη το 2023. Αντίθετα, η Κεντρική Μακεδονία, η Αττική, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και το Νότιο Αιγαίο, παρουσίασαν υποχώρηση στη σχετική μέση κατάταξη. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για επαγρύπνηση και την υιοθέτηση μέτρων που θα διασφαλίσουν τη σταθερότητα και την ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος στις περιοχές αυτές, επισημαίνει το ΙΟΒΕ.

Η ευρεία πρόσβαση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων στο τραπεζικό σύστημα, η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και η αξιοποίηση της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech) αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για την αναβάθμιση του χρηματοδοτικού ρόλου των τραπεζών στην τοπική και εθνική οικονομία.

Συμπερασματικά, η μείωση της ετερογένειας στους χρηματοοικονομικούς δείκτες και η ενίσχυση του ρόλου των τραπεζών στην τοπική οικονομική ανάπτυξη αποτελούν προτεραιότητες για την ελληνική οικονομία. Η υιοθέτηση στοχευμένων πολιτικών και στρατηγικών, που λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας, είναι απαραίτητη για την επίτευξη βιώσιμης και ισόρροπης ανάπτυξης.

Αγορά εργασίας

Η δυναμική της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα παρουσιάζει μια εικόνα με αντιφατικά στοιχεία, όπου η μείωση της ανεργίας συνυπάρχει με σημαντικές περιφερειακές ανισότητες και προκλήσεις. Ενώ το ποσοστό ανεργίας συρρικνώθηκε περαιτέρω το 2023 σε 11 από τις 13 περιφέρειες, παραμένει ανησυχητικά υψηλή η διασπορά του μεταξύ των περιφερειών.

Η εξαίρεση των Ιονίων Νήσων και της Ηπείρου, όπου η ανεργία αυξήθηκε, υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις σε αυτές τις περιοχές. Η ισχυρότερη πτώση της ανεργίας το 2023 καταγράφηκε στη Δυτική Ελλάδα, το Νότιο Αιγαίο και τη Στερεά Ελλάδα, γεγονός που υποδηλώνει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών απασχόλησης σε αυτές τις περιοχές.

Ωστόσο, η Δυτική Μακεδονία συνεχίζει να αντιμετωπίζει το οξύτερο πρόβλημα ανεργίας, απαιτώντας άμεση και ουσιαστική στήριξη. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ελληνικής αγοράς εργασίας είναι το υψηλό ποσοστό αυτοαπασχόλησης, το οποίο είναι υπερδιπλάσιο στην ελληνική περιφέρεια σε σχέση με την Αττική.

Αυτό το φαινόμενο υποδηλώνει την ανάγκη για την ενίσχυση της μισθωτής απασχόλησης στην περιφέρεια, καθώς και για την υποστήριξη των αυτοαπασχολούμενων μέσω προγραμμάτων κατάρτισης και χρηματοδότησης.

Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας παραμένει χαμηλότερη του μέσου ευρωπαϊκού όρου σε 12 από τις 13 ελληνικές περιφέρειες.. Η κατανομή της απασχόλησης μεταξύ πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιφερειών, αντανακλώντας τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

Ωστόσο, μια κοινή μακροχρόνια τάση είναι η αύξηση του μεριδίου απασχόλησης στον τριτογενή τομέα, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για την προσαρμογή των πολιτικών απασχόλησης στις νέες τάσεις της αγοράς εργασίας.

Οι κοινωνικές ανισότητες

Η ένταση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου αμβλύνθηκε οριακά το 2023, ενώ παραμένει ανομοιογενής μεταξύ των περιφερειών. Το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ανακάμπτει, ωστόσο από χαμηλή βάση, ενώ ο κίνδυνος φτώχειας συνεχίζει να αποτελεί σημαντική πρόκληση.

Το ελληνικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας αμβλύνει μόνο μερικώς τον κίνδυνο φτώχειας, ο οποίος καταγράφει υψηλή διασπορά και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, από 11,1% (Κρήτη) έως και 26,9% (Βόρειο Αιγαίο) του τοπικού πληθυσμού. Οι γυναίκες απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες.

Η απόκλιση, αν και παραμένει σε όλες τις περιφέρειες μεγαλύτερη από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%), αμβλύνθηκε το 2023 και κυμάνθηκε μεταξύ 15,6% (Αττική) και 29,3% (Στερεά Ελλάδα) του συνόλου της απασχόλησης. Κρίνεται σκόπιμο οι περιφερειακές πολιτικές να δώσουν έμφαση στην άμβλυνση του κινδύνου φτώχειας και της διασποράς αυτού, μέσα από βελτίωση της αποδοτικότητας του συστήματος κοινωνικών μεταβιβάσεων, καθώς και στοχευμένων μέτρων για την μείωση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου στην απασχόληση.

Τουρισμός

Ως προς τουριστικούς δείκτες, εν μέσω διαδοχικών ετών ρεκόρ σε διεθνείς αφίξεις και έσοδα, τα επίπεδα πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων διαφέρουν συστηματικά μεταξύ περιφερειών και για το 2023, ενώ παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση. Το μερίδιο απασχόλησης σε χώρους πολιτισμού στο σύνολο της απασχόλησης σημειώνει σημαντική αύξηση στη νησιωτική Ελλάδα και στην Αττική, ενώ συρρίκνωση σημειώνεται στην ηπειρωτική Ελλάδα. Θα ήταν υψηλής σημασίας να προταχθεί ένα βιώσιμο και ολιστικό στρατηγικό σχέδιο για τον τουρισμό, το οποίο θα αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιφέρειας.

Συμπεράσματα

Μέσα από την ανάλυση, κάθε μία από τις ελληνικές περιφέρειες αναδεικνύεται ως μια μοναδική οντότητα με το δικό της χαρακτήρα και ιδιαιτερότητες. Όλες μαζί, συνθέτουν την ελληνική πραγματικότητα και την ποικιλομορφία που την χαρακτηρίζει. Και ενώ η τελευταία αποτελεί αναμφίβολα συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα (για παράδειγμα ως προς τη γεωμορφολογία της ή σε τομείς όπως ο πολιτισμός και ο τουρισμός), παράλληλα, οι περιφερειακές ανισότητες αποτελούν μια σημαντική πρόκληση ως προς την ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Η δημογραφική συρρίκνωση και η γήρανση παραμένουν σημαντικές εθνικές προκλήσεις, με τις γεννήσεις να υστερούν των θανάτων σε 13 περιφέρειες, αν και θετικά μεταναστευτικά ισοζύγια εξομαλύνουν την κατάσταση σε 10 από αυτές.

Σχετικά άρθρα:

Αττική: Ανεβαίνει τουριστικά αλλά τα ξενοδοχεία… μένουν πίσω Την πρόταση για την μεταρρύθμιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους, παρουσίασε η Άννα Διαμαντοπούλου Στο Μισθοδικείο συζητήθηκε η επαναφορά του 13ου και 14ου μισθού στους δικαστές και εισαγγελείς Ενταξη της ναυτιλίας στην πράσινη ατζέντα της ΕΕ ζητούν οι εφοπλιστές